از نخستین گام در تاسیس صنایع شیمیایی در سال 1337 تا افتتاح نخستین واحد پتروشیمی در سال 1342 و از تصویب قانون توسعه صنایع پتروشیمی ایران در 1344 تا جهش دوم این صنعت در سال 1400، آرمانی واحد در این صنعت دنبال می شد که می توان آن را «ایجاد ارزش افزوده از صنعت نفت» نام نهاد.
جاگیری ایران در منطقه ای نفت خیز از یک سو و موقعیت استراتژیک آن در پل ارتباطی خاور و باختر زمین از سوی دیگر، این فرصت را پدید آورد تا نقش آفرینی در عرصه محرک صنعت و اقتصاد دنیا به نام نفت، نصیب این کشور شود.
فارغ از مباحث پرتکرار سیاسی در مرور پیامدهای مثبت و منفی آن در این نقش آفرینی، «ژئوپلیتیک» که شامل سه عنصر جغرافیا، سیاست و قدرت است همواره در دهه های گذشته روی میز سیاستگذاری ایران بوده است.
این راهبرد تا چندی پیش تنها بر نفت و فروش خام آن استوار بود و پررنگ ترین نقش آفرینی در اقتصاد بومی را ایفا می کرد تا اینکه با رشد احداث واحدهای پتروشیمی در دهه 70 و 80 و افزایش بسیار قابل توجه 100 درصدی تولید سالانه در سال 1400، ایران عملا با دو بازیگر (نفت و پتروشیمی) وارد عرصه جهانی شد. البته با این تفاوت که بازیگر دوم ( پتروشیمی) در سال های پایانی قرن،ارزآوری و قدرت مانور بیشتری را برای کشور ایجاد کرد. همچنین این امکان را برای صنعت نفت ایران ممکن ساخت که در صورت تشدید فشارهای سیاسی و یا تحریم های جدید، امکان تبدیل نفت به محصولات دارای جاذبه جهانی دیگر ممکن و میسر شود.
پتروشیمی به عنوان طولانی ترین فعالیت زنجیره ای محصولات مشتق نفتی، توان خلق افزایی بینظیری را داراست که تاسیس واحدهای انبوه تولیدی، اشتغال آفرینی پایدار، ورود به حوزه صنایع «های تک» و از همه مهمتر توان ایجاد ارزش افزوده علی الدوام، مهمترین مواهب این صنعت است از این رو در نظر گرفتن افق های جدیدی نظیر توسعه صنایع پایین دست، فرصت یگانه ای را در اختیار کشور قرار می دهد که توان توسعه زیرساختی اقتصاد آتی ایران را داراست.
ورود نهادینه و چشمگیر به صنایع پایین دست، «سرمایه گذاری کمتر» « ارزش افزوده بیشتر» ، «ریسک پذیری کمتر» «اشتغال بیشتر»، »«مصرف انرژی کمتر» «خلق ارزش فراگیرتر» و در نهایت خودکفائی بیشتر را در شرایطی برای ایران به ارمغان می آورد که کم کاری و یا گام نهادن تدریجی در این مسیر، تمام فرصت های پیش گفته را به سراب آلام این صنعت بدل خواهد کرد چراکه کشورهای منطقه با امکان اقتصادی و سیاسی سهل تر، بازار منطقه و جهان را اشباع می کنند.
با افتتاح پتروشیمی سبلان از زیر مجموعه های هلدینگ انرژی سپهر، ( که در اردیبهشت 1400 محقق شد) عملا تولید متانول به عنوان یکی از محصولات استراتژیک این صنعت به 14 میلیون تن در سال خواهد رسید که خود فرصتی بی بدیل برای پتروشیمی ایران است چراکه مواد اولیه، دانش بومی و مدیریت کاربردی در این مسیر فراهم است. حال دست و خِرد دولت های آتی و برنامه ریزان این حوزه باز است که یا سهل ترین مسیر که فروش متانول و دیگر محصولات پایه ای پتروشیمی را پیشه کنند و یا توسعه صنایع پایین دست را تقویت.
فرصت کوتاه و مسیر بلند و ناهموار است.
بهروز عباسی
مدیرعامل هلدینگ انرژی سپهر
